Przechodzimy do debaty nad rządowym projektem ustawy o zmianie ustawy o sędziach pokoju i ustawy - prawo o ustroju sądów powszechnych.
Ustawa z dnia … 2034 r. o zmianie ustawy o sędziach pokoju i ustawy - prawo o ustroju sądów powszechnych
Art. 1. W ustawie z dnia 22 maja 2023 roku o sędziach pokoju wprowadza się następujące zmiany:
1) po art. 1 dodaje się art. 1a:
„art. 1a. Sędziowie pokoju są sędziami sądów powszechnych orzekającymi w sądach rejonowych.”
2) uchyla się art. 3;
3) w art. 7:
a) uchyla się ust. 2;
b) ust. 4 otrzymuje brzmienie „Prezes sądu rejonowego, mając na względzie racjonalne wykorzystanie kadr i potrzeby wynikające z obciążenia zadaniami, tworzy nowe stanowiska sędziów pokoju w sądzie bacząc, aby na każdą gminę należącą do obszaru właściwości sądu przypadało co najmniej jedno miejsce orzecznicze. Tworząc nowe stanowisko sędziego pokoju Prezes sądu rejonowego ustala obszar stanowiący jego miejsce orzecznicze. W przypadku utworzenia nowego stanowiska sędziego pokoju, prezes sądu rejonowego ustala nowy obszar stanowiący miejsce orzecznicze dotychczasowych sędziów pokoju z miejscem orzeczniczym w gminie, dla której tworzone jest nowe stanowisko sędziego pokoju. Nowy obszar stanowiący miejsce orzecznicze nie może wykraczać poza gminę dotychczasowego miejsca orzeczniczego.”
c) dodaje się ust. 5: „Sędzia pokoju orzeka w sprawach należącej do właściwości miejscowej obszaru stanowiącego jego miejsce orzecznicze.”
4) uchyla się art. 9;
5) art. 11 otrzymuje brzmienie: „W zakresie nieuregulowanym niniejszą ustawą do sędziów pokoju stosuje się odpowiednio przepisy ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych o sędziach sądu rejonowego.”.
Art. 2. W ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych wprowadza się następujące zmiany:
1) w art. 12 w § 1a dodaje się pkt 5:
„5) wydział pokoju – do spraw podlegających rozpoznaniu przez sędziów pokoju,”
2) art. 55 otrzymuje brzmienie:
Art. 55. § 1. Sędziów sądów powszechnych do pełnienia urzędu na stanowisku sędziowskim powołuje Król Polski, na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa.
§ 2. Sędziowie sądów powszechnych są powoływani na stanowiska:
1) sędziego pokoju,
2) sędziego sądu rejonowego;
3) sędziego sądu okręgowego;
4) sędziego sądu apelacyjnego.
§ 2a. (uchylony)
§ 3. Powołując do pełnienia urzędu na stanowisku sędziowskim, Król Polski wyznacza miejsce służbowe (siedzibę) sędziego. Zmiana miejsca służbowego sędziego może być dokonana bez zmiany stanowiska w przypadkach i w trybie określonych w art. 75.
3) w art. 69 § 3 otrzymuje brzmienie:
„W razie złożenia przez sędziego oświadczenia i przedstawienia zaświadczenia, o których mowa w § 1, sędzia może w każdym czasie przejść w stan spoczynku, składając odpowiednie oświadczenie Ministrowi Sprawiedliwości.”;
4) w art. 77 w § 1 pkt 1 otrzymuje brzmienie:
„1) w innym sądzie równorzędnym lub niższym, a w szczególnie uzasadnionych wypadkach także w sądzie wyższym, mając na względzie racjonalne wykorzystanie kadr sądownictwa powszechnego oraz potrzeby wynikające z obciążenia zadaniami poszczególnych sądów – na wniosek prezesa sądu, do którego ma nastąpić delegacja;”
5) w art. 98 § 1 otrzymuje brzmienie:
„Sędziemu kandydującemu w wyborach udziela się urlopu bezpłatnego na czas kampanii wyborczej.”
6) w art. 109 w § 1 po pkt. 2 dodaje się pkt 2a:
2a) obniżenie wynagrodzenia zasadniczego o 5%-50% na okres od sześciu miesięcy do dwóch lat;
art. 3. Art. 9 ustawy zmienianej w art. 1 w brzmieniu sprzed wejścia w życie niniejszej ustawy stosuje się do osób, które przed wejściem w życie niniejszej ustawy nabyły prawo do dodatku, o którym mowa w tym przepisie.
Art. 4. Ustawa wchodzi w życie po upływie 30 dni od dnia ogłoszenia.
Sprawozdawca: Roman Liściowski
Uzasadnienie: Ustawa stanowi nowelizację przepisów o ustroju sądownictwa powszechnego. Jej głównym celem jest jednoznaczne włączenie sędziów pokoju do systemu sądownictwa powszechnego. Obecny model budzi zastrzeżenia na gruncie konstytucyjnym, art. 176 ust. 1 stanowi „Wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe.” i nie wymienia sędziów pokoju funkcjonujących poza sądami powszechnymi.
Proponowany art. 1a ustawy o sędziach pokoju w połączeniu z odpowiednią zmianą w PUSP jednoznacznie statuuje sędziów pokoju jako sędziów sądów powszechnych orzekających w sądach rejonowych.
Proponowana ustawa nadaje Prezesowi sądu rejonowego kompetencję do tworzenia stanowisk sędziów pokoju i ustalania obszaru należącego do ich właściwości. Ustawa o sędziach pokoju dotąd nie regulowała tej kwestii, a odpowiednie stosowanie PUSP w tym zakresie budziło wątpliwości. Jednocześnie gminom pozostawiono kompetencję do przedstawiania KRS kandydatów na sędziów pokoju.
Ustawa likwiduje obowiązek orzekania sędziego pokoju w siedzibie sędziego sądu rejonowego, który jest trudny do uzasadnienia w związku faktem przyporządkowania sędziów pokoju do poszczególnych gmin, które niekoniecznie leżą w siedzibie sądu rejonowego (podobna zasada nie obowiązuje w przypadku innych sędziów sądów powszechnych, mogą oni orzekać poza siedzibą sądu).
Nowelizacja wprowadza jednolite zasady odpowiedzialności sędziów pokoju i innych sędziów sądów powszechnych, wprowadza także nową karę dyscyplinarną obniżenia wynagrodzenia zasadniczego sędziego o 5%-50% na okres od sześciu miesięcy do dwóch lat, w dotychczasowych karach brak było kary o podobnej dolegliwości.
Ustawa uchyla przepisy dotyczące dodatków do emerytury dla sędziów pokoju. Zgodnie z art. 11 ustawy o sędziach pokoju, w zakresie nieuregulowanym w tej ustawie, do sędziów pokoju, stosuje się odpowiednio przepisy ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych. Tym samym sędziowie pokoju nie otrzymują emerytury, a po ukończeniu 67 roku życia przechodzą w stan spoczynku, w ramach którego otrzymują wynagrodzenie w wysokości 75% ostatniego wynagrodzenia. Na emeryturę na zasadach ogólnych mogą przejść jedynie w przypadku zrzeczenia się urzędu bądź stanu spoczynku (lub dyscyplinarnym złożeniu z urzędu, pozbawienia uprawnienia do stanu spoczynku). Trudno zatem znaleźć uzasadnienie dla funkcjonowania regulacji art. 9 ustawy o sędziach pokoju, szczególnie, że wątpliwości konstytucyjne budzi szeroki zakres regulacji w tym zakresie przekazanej do uregulowania w drodze rozporządzenia ministra sprawiedliwości. De facto upoważnienie to ma charakter blankietowy.
Nowelizacja wprowadza możliwość utworzenia w sądzie rejonowym osobnego wydziału pokoju dla spraw rozpoznawanych przez sędziów pokoju.
Ustawa znosi ograniczenie wieku 70 lat dla sprawowania urzędu przez sędziów sądów powszechnych. Ze względu na wzrost długości życia i fakt coraz lepszego stanu wiedzy medycznej tego rodzaju sztywne ograniczenie nie wydaje się obecnie uzasadnione.
Ustawa ogranicza także możliwość delegowania przez ministra sprawiedliwości sędziów do orzekania w innych sądach, zgodnie z nową regulacją miałoby to następować tylko na wniosek prezesa sądu, do którego miałaby nastąpić delegacja.
Ustawa rozszerza także możliwość udzielenia urlopu bezpłatnego sędziemu kandydującemu w wyborach. Dotąd taka możliwość była wprost przewidziana tylko do wyborów parlamentarnych i w przypadku kandydowania na radnego, wątpliwości budziła możliwość kandydowania przez sędziego na prezydenta miasta, marszałka województwa lub posła do Parlamentu Europejskiego.
Projekt ustawy nie pociąga za sobą obciążenia budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego.
Projekt jest zgodny z prawem Unii Europejskiej, nie wpłynie negatywnie na sytuację rodzin z dziećmi.
OG: Czas do godziny 20:00 15 maja.
