Przechodzimy do debaty nad rządowym projektem ustawy o zmianie ustawy - Kodeks Postępowania Karnego:
Ustawa
z dnia ...
o zmianie ustawy - Kodeks Postępowania Karnego
Art. 1. W ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania kamego:
1) w art. 29:
a) skreśla się § 2 i 3;
b) § 4 otrzymuje brzmienie: „Apelację lub kasację od wyroku orzekającego karę dożywotniego pozbawienia wolności albo apelację wnoszącą o wymierzenie takiej kary rozpoznaje sąd w składzie pięciu sędziów.”;
2) w art. 30 § 2 otrzymuje brzmienie: „Sąd odwoławczy na posiedzeniu orzeka w składzie trzech sędziów, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej.”;
3) w art. 85 § 2 otrzymuje brzmienie:
"§ 2. Orzekając w przedmiocie stwierdzenia sprzeczności sąd wydaje postanowienie. Stwierdzając sprzeczność sąd zakreśla oskarżonym termin do ustanowienia innych obrońców, a w wypadku obrony z urzędu sąd wyznacza innego obrońcę. Na postanowienie przysługuje zażalenie.";
4) po art. 344 dodaje się art. 344a i art. 344b w brzmieniu:
"Art. 344a. § 1. Sąd przekazuje sprawę prokuratorowi w celu uzupełnienia śledztwa lub dochodzenia, jeżeli akta sprawy wskazują na istotne braki tego postępowania, zwłaszcza na potrzebę poszukiwania dowodów, zaś dokonanie niezbędnych czynności przez sąd powodowałoby znaczne trudności.
§ 2. Przekazując sprawę prokuratorowi, sąd wskazuje kierunek uzupełnienia, a w razie potrzeby także odpowiednie czynności, jakie należy przedsięwziąć.
§ 3. Na postanowienie, o którym mowa w § 1, służy stronom zażalenie.
Art. 344b. Po uzupełnieniu śledztwa lub dochodzenia oskarżyciel publiczny składa nowy akt oskarżenia lub podtrzymuje poprzedni, kieruje do sądu wniosek o warunkowe umorzenie postępowania albo postępowanie umarza.";
5) po art. 396 dodaje się art. 396a w brzmieniu:
"Art. 396a. § 1. Jeżeli dopiero w toku rozprawy ujawnią się istotne braki postępowania przygotowawczego, a ich usunięcie przez sąd uniemożliwiałoby wydanie prawidłowego orzeczenia w rozsądnym terminie, zaś przeszkód tych nie można usunąć, stosując przepis art. 396, sąd może przerwać albo odroczyć rozprawę, zakreślając oskarżycielowi publicznemu termin do przedstawienia dowodów, których przeprowadzenie pozwoliłoby na usunięcie dostrzeżonych braków.
§ 2. Oskarżyciel publiczny w celu zebrania dowodów, o których mowa w § 1, może przedsięwziąć osobiście, a prokurator także zlecić Policji dokonanie niezbędnych czynności dowodowych.
§ 3. Oskarżyciel publiczny w wypadku niemożności dotrzymania zakreślonego terminu może zwrócić się do sądu o jego przedłużenie.
§ 4. Jeżeli oskarżyciel publiczny w wyznaczonym terminie nie przedstawi stosownych dowodów, sąd rozstrzyga na korzyść oskarżonego wątpliwości wynikające z nieprzeprowadzenia tych dowodów.".
Art. 2. 1. Ustawa wchodzi w życie po upływie 30 dni od dnia ogłoszenia.
2. Przepisy dotychczasowe stosuje się w sprawach wszczętych i niezakończonych w danej instancji do dnia wejścia w życie ustawy.
UZASADNIENIE
Sprawozdawca: Agnieszka Lisek, sekretarz stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości
Pani Marszałek,
Wysoka Izbo,
Celem projektu ustawy jest zmiana składów sądów odwoławczych w postępowaniach karnych poprzez usunięcie z nich ławników wprowadzonych ustawą z dnia 13 września 2024 roku o udziale obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości, wprowadzenie możliwości złożenia zażalenia na postanowienie sądu stwierdzające, że interesy oskarżonych bronionych przez tego samego obrońcę nie są sprzeczne, a także przywrócenie znaną wcześniej polskiej procedurze karnej instytucję zwrotu sprawy prokuratorowi w celu uzupełnienia postępowania przygotowawczego i wprowadzenie instytucji wezwania oskarżyciela publicznego do przedstawienia dowodów przed sądem.
W kwestii art. 1 pkt 1
Ustawa z dnia 13 września 2024 roku o udziale obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości w zakresie zmian dotyczących Kodeksu Postępowania Karnego wprowadziła do składów sądów w rozprawach apelacyjnych i kasacyjnych ławników, poprzez których obywatele biorą udział w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości.
Sami ławnicy są najbardziej przydatni w ocenie dowodów, np. w ramach przesłuchania świadka, wzbogacają swoim doświadczeniem życiowym ocenę tego dowodu pod względem jego wiarygodności dla sądu, którego są częścią. Jak podkreślają przedstawiciele doktryny w sądach odwoławczych: "wymagany jest wysoki profesjonalizm składu orzeczniczego, co wynika z konieczności rozumienia podstawowych elementów postępowania odwoławczego: granic i zakresu zaskarżenia, rodzaju zarzutów odwoławczych, modeli postępowania odwoławczego (tzw. apelacyjności vs. rewizyjności), czy wreszcie konieczności rozeznania w specyfice zwyczajnej a nadzwyczajnej kontroli odwoławczej. Sąd to niewątpliwie bardzo szczegółowe i skomplikowane zagadnienia prawniczy, trudno pojmowalne nawet dla osoby z wykształceniem prawniczym, bez doświadczenia teoretycznego lub praktycznego w specyfice kontroli instancyjnej jakichkolwiek decyzji stosowania prawa.".
Widzimy tego efekty w postępowaniach, gdzie sędziowie wydaliby inny wyrok niż ławnicy, co rodzi sytuacje zaburzającą pewność prawa.
Proponowana zmiana przywróci pewność prawu, zwiększając do niego zaufanie przez obywateli, a także do całego wymiaru sprawiedliwości.
W kwestii art. 1 pkt 2
Zmiana w art. 30 wprowadza jako zasadę rozpoznawanie sprawy w składzie trzyosobowym przez sąd odwoławczy także na posiedzeniu.
Obecnie standardem z art. 30 jest rozpoznawanie sprawy w składzie jednoosobowy przez sąd odwoławczy, a w składzie trzyosobowym "wówczas, gdy zaskarżone orzeczenie wydano w składzie innym niż jednoosobowy albo ze względu na szczególną zawiłość sprawy lub jej wagę prezes sądu zarządzi jej rozpoznanie w składzie trzech sędziów". Rodziło to poważne pytania o zgodność tego unormowania z zasadą prawa do sądu.
Skutkiem prawnym będzie właśnie zapewnienie większego poszanowania zasady prawa do sądu, nie narażając się na możliwość ponownego przeprowadzania postępowania, gdyby Trybunał Konstytucyjny orzekł niezgodność tego przepisu właśnie z art. 44 Konstytucji.
W kwestii art. 1 pkt 3
Dotychczas zażalenie przysługuje jedynie na postanowienie sądu stwierdzające, że interesy oskarżonych są sprzeczne.
W postępowaniu karnym obrońca może bronić kilku oskarżonych, jeżeli ich interesy nie pozostają w sprzeczności. Zakaz obrony kilku oskarżonych o sprzecznych interesach przez jednego obrońcę nie został ustanowiony w interesie adwokatów czy sądu, lecz w interesie oskarżonego oraz wymiaru sprawiedliwości. Adwokat powinien odmówić podjęcia się obrony kolejnej osoby, w przypadku, gdy jej interesy są sprzeczne z interesami innej bronionej przez tego adwokata osoby. Nie zawsze jednak sprzeczność interesów oskarżonych jest możliwa do ustalenia na tym wczesnym etapie.
Stwierdzając sprzeczność interesów oskarżonych sąd wydaje postanowienie, zakreślając oskarżonym termin do ustanowienia innych obrońców. W wypadku obrony z urzędu sąd sam wyznacza innego obrońcę. Na postanowienie przysługuje zażalenie. W postępowaniu przygotowawczym powyższe uprawnienia sądu przysługują prezesowi sądu właściwego do rozpoznania sprawy.
Co istotne, z art. 85 § 2 zdanie pierwsze i trzecie Kodeksu postępowania karnego wynika, że zażalenie przysługuje jedynie na postanowienie stwierdzające sprzeczność interesów oskarżonych. W takim przypadku, oskarżony lub oskarżeni mogą domagać się w zażaleniu utrzymania tego samego obrońcy dla kilku oskarżonych. Tymczasem, kiedy sąd uzna, że nie zachodzi sprzeczność interesów oskarżonych, żaden z nich nie może złożyć zażalenia. Nawet jeśli zainteresowany postanowieniem stwierdzającym sprzeczność interesów wybierze sobie innego obrońcę, musi liczyć się z tym, że jego dotychczasowy adwokat będzie bronić nadal innego oskarżonego, którego interesy pozostają sprzeczne. Adwokat ten może wykorzystać informacje uzyskane od dotychczas bronionego oskarżonego przeciw niemu, a w interesie nadal bronionego oskarżonego. Jeszcze trudniejsza jest sytuacja w przypadku obrońcy wyznaczonego z urzędu. W takim przypadku i oskarżeni i sam adwokat muszą znosić sytuację, w której adwokat broni oskarżonych o sprzecznych interesach.
Powyższy stan prawny spotyka się z krytyką środowiska naukowego i praktyków. Krytyczne uwagi dotyczą nawet niekonstytucyjności obecnych przepisów. Za niezgodny z art. 31 ust. 1 w zw. z art. 77 Konstytucji RP został uznany z powodu braku racjonalnego uzasadnionego zróżnicowania sytuacji osób, którym sąd stwierdził istnienie konfliktu interesów i go nie stwierdził, a interes, któremu ma służyć różnicowanie sytuacji prawnej tych podmiotów, nie występuje. W związku z postrzeganiem prawa do zaskarżenia jako element prawa do sądu poruszana jest też niezgodność zmienianego artykułu z art. 44 Konstytucji RP w zakresie w jakim nie przewidują możliwości złożenia
zażalenia na stwierdzenia braku sprzeczności interesów.
W związku z powyższym przewidywanym skutkiem prawnym będzie zapewnieniu pewności prawnej w postaci zgodności z Konstytucją RP zmienianego przepisu, a także realizacja konstytucyjnych praw jednostek, które wynikają także z wiążącego Polskę prawa międzynarodowego, m.in. prawo powiązane z art. 48 ust. 2 Karty Praw Podstawowych UE.
W kwestii art. 1 pkt 4-5
W obecnym stanie prawnym brak jest zwrotu merytorycznego, jeśli postępowanie przygotowawcze zostało przeprowadzone wadliwie. Jedyną możliwością dla sądu jest umorzenie postępowanie albo uniewinnienie, kiedy nie można tego uzupełnić w postępowaniu sądowym, co nie służy dojściu do prawdy materialnej.
Proponowane zmiany pozwalają zmienić ten stan, zapewniając większą skuteczność prawa i posłuży to dojściu do prawdy materialnej.
Projekt ustawy nie pociąga za sobą obciążenia budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego
Projekt jest zgodny z prawem Unii Europejskiej, nie wpłynie negatywnie na sytuację rodzin z dziećmi.
Dziękuję.
