Art. 1. W ustawie z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych
oraz o języku regionalnym wprowadza się następujące zmiany:
1) w art. 19:
a) ust. 2 otrzymuje brzmienie:
„2 " Językami regionalnymi w rozumieniu ustawy są: język kaszubski oraz język śląski i język wilamowski. Przepisy art. 7-15 stosuje się odpowiednio, z tym że przez liczbę mieszkańców gminy, o której mowa w art. 14, należy rozumieć liczbę osób posługujących się językiem regionalnym, urzędowo ustaloną jako wynik ostatniego spisu powszechnego.";
2) w art. 24 w ust. 1 pkt. 3 otrzymuje brzmienie:
"3) przedstawicieli społeczności posługujących się językami, o których mowa w art.19 w liczbie:
a) dwóch przedstawicieli społeczności posługującej się językiem kaszubskim,
b) dwóch przedstawicieli społeczności posługującej się językiem śląskim;ˮ;
b) jeden przedstawiciel społeczności posługującej się językiem wilamowskim;ˮ;
Art. 2. Ustawa wchodzi w życie po upływie 30 dni od dnia ogłoszenia.
Alisa Chackiewicz
Pani Marszałek,
Wysoka Izbo, Przedmiotem nowelizacji ustawy jest uznanie języka wilamowskiego za język regionalny. Jest on używany jako autochtoniczny rodzimy język lokalny w miasteczku Wilamowice (po wilamowsku Wymysoü) należącym obecnie administracyjnie do powiatu
bielskiego województwa małopolskiego język ten powstał w wyniku XIII-wiecznego germańskojęzycznego osadnictwa na spustoszonych najazdami tatarskimi ziemiach Księstwa opolsko-raciborskiego. Założono wtedy m.in. obecną Starą Wieś (po wilamowsku zwaną Wymysdiöf, czyli „Wilamowską Wsią”). W późniejszym okresie, ale jeszcze przed 1300 rokiem część mieszkańców tej osady przeniosła się kilka kilometrów dalej na wschód i zasiedliła Wilamowice. Najprawdopodobniej w trakcie tej samej fali kolonizacyjnej powstała i tzw. bielsko-bialska wyspa językowa (enklawa etnicznojęzykowa składająca się z Bielska, Białej i otaczających je miejscowości po obu stronach śląskomałopolskiej granicy). Osadnicy przybywali na ten pograniczny obszar z Śląska, a tamże wcześniej z rozmaitych terenów germańskich, a nawet być może pogranicza germańskoromańskiego. Opracowania lingwistyczne na ogół zaliczają wilamowski do frankońskich odmian średniowysokoniemieckich. W okresie kolonizacji Wilamowic – a tym bardziej w poprzedzających je okresach przybywania na Śląsk germańskojęzycznych fal osadniczych – na najszerzej rozumianych obszarach zachodnioniemieckich kształtowały się jeszcze języki rozmaitych (późniejszych) grup językowych. Pierwsi koloniści w drodze na wschód opuścili je zanim jeszcze ukształtowały się takie języki, jak np. niderlandzkie odmiany holenderskie/flamandzkie oraz ich standard, czy bardziej centralne luksemburskie, limburskie wilamowianie od pokoleń przekazują rozmaite fakty i teorie, które świadczyć mają o przybyciu ich przodków z szeroko rozumianej Europy Północno-Zachodniej – rozmaitymi drogami oraz rodami przybywać mieli z Flandrii, Holandii, Fryzji, a nawet Anglii i Szkocji. przekonanie i argumentacja o „anglosaskim” czy niderlandzkim pochodzeniu uchroniły Wilamowian przed wysiedleniem po II wojnie światowej roku do Niemiec (kiedy to praktycznie przestała istnieć bielsko-bialska wyspa językowa). W samych Wilamowicach jednak w 1945 roku zabroniono używania języka i eksponowania odrębności kulturowych (przede wszystkim strojów wilamowskich) – osoby niestosujące się do tego zakazu surowo karano: kobiety noszące stroje publicznie upokarzano, rozbierano, gwałcono, a stroje palono. Wilamowian zsyłano do obozów pracy w Związku Radzieckim, wiele rodzin wysiedlono oddając ich majątek mieszkańcom okolicznych miejscowości, którzy uważali byli Wilamowian za Niemców; dziesiątki aresztowano i osadzono (nawet kilkakroć) w powojennych obozach pracy (np. Oświęcim i Jaworzno) i komunistycznych więzieniach. Nie wszyscy doczekali się zwrotu zawłaszczonych bezpodstawnie majątków. Wilamowice od dawna stanowiły jednak enklawę językowo-etniczną odrębną zarówno od bielsko-bialskiego kompleksu językowego, jak i całkowicie spolonizowanego bezpośredniego otoczenia. Wilamowianie ukształtowali i posiadają świadomość własnej etniczno-językowej wspólnoty lokalnej, której wymiernymi, widzialnymi emblematami są:
- język – również w formie pisanej;
- stroje tradycyjne – wraz z całym systemem reguł ich noszenia i nazw, jak i wiedzą i
umiejętnościami ich wytwarzania i obróbki;
- więzy pokrewieństwa i powinowactwa, oraz związane z nimi w przeszłości zasady
endogamii, wewnętrze struktury społeczne oraz nazewniczy system przydomków;
- system nazw miejscowych (mikrotoponimów), których większość w Wilamowicach posiada wersje oryginalne wilamowskie i odpowiadające im polskie. Unikalny kompleks językowo-kulturowy, który przez kilkaset lat stanowił o wyjątkowości społeczności tej miejscowości zaczął znikać z publicznego użycia po prześladowaniach lat 1940-tych. Język przestał wkrótce potem pełnić podstawową swoją funkcję
– komunikacyjną, a jego przekaz międzypokoleniowy w większości rodzin wilamowskich ustał. Dla Wilamowian urodzonych przed końcem lat 1940-tych stanowił jednak język pierwszy,
rodzimy i podstawowe narzędzie identyfikacji lokalnej – czyli pierwszorzędnej – tożsamości. Proces wymierania ustał nieco na intensywności na początku lat 1990-tych, wraz z ponownym wraz z ponownym zainteresowaniem uczonych, którzy z czasem przystąpili do zbiorowego opracowania
wspomnianej wcześniej monografii. Przełom wieków przyniósł pierwsze działania na rzecz przywrócenia obecności wilamowskiego w lokalnej kulturze i życiu społecznym: reaktywowano Zespół Regionalny Wilamowice, który dziś ma w swoim repertuarze pokaźny materiał wilamowskojęzyczny – część z niego zaprezentowano podczas konferencji w Sejmie Rzeczypospolitej Polskiej nt. Europejskich i regionalnych instrumentów ochrony języków zagrożonych w listopadzie 2013 r. Aby zespołowi temu zapewnić osobowość prawną i zaplecze instytucjonalne powołano Stowarzyszenie na Rzecz Zachowania Dziedzictwa Kulturowego Miasta Wilamowice Wilamowianie. Stowarzyszenie posiada w Wilamowicach swoją siedzibę, ma kilkudziesięciu członków, prowadzi coraz aktywniejszą działalność na rzecz zachowania, wzmacniania i przekazu językowego i ogólnokulturowego dziedzictwa społeczności, m.in. przygotowując cenione i nagradzane wystawy, wydarzenia naukowe, imprezy kulturalne.
