Miejsce: duża sala rozpraw Trybunału Konstytucyjnego
Data: 26 stycznia 2032 roku. godz.: 9.00
Trybunał Konstytucyjny rozpoznaje wniosek królowej Moniki o stwierdzenie zgodności z Konstytucją ustawy budżetowej na rok 2032 z 23 listopada 2031 roku.
Na podstawie art. 120 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej Królowa wniosła o zbadanie zgodności z Konstytucją w. w. ustawy. Ustawie tej zarzuca niezgodność z art. 224 w zw. z art. 220 ust. 1, art. 221 i art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Zdaniem królowej przedstawiona jej do podpisu ustawa została przyjęta z naruszeniem konstytucyjnego trybu ustawodawczego. W dniu 23 listopada 2031 r. Senat przyjął poprawki do ustawy budżetowej przyjętej uprzednio przez Sejm zgodnie z przedłożeniem Rady Ministrów. Pierwotnie ustawa przewidywała nadwyżkę budżetową w wysokości 11 314 274 tys. zł, w uchwalonym przez Senat brzmieniu przewiduje natomiast deficyt w wysokości 9 648 842 tys. zł. Tym samym, zdaniem wnioskodawcy, Senat wykroczył poza dozwoloną przez Konstytucję głębokość poprawek do ustawy budżetowej.
Kwestia dopuszczalnej szerokości i głębokości poprawek Senatu była wielokrotnie przedmiotem orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego. Wyklarowała się w tym zakresie następująca linia orzecznicza: szerokość, a więc zakres przedmiotowy poprawek senackich nie może wykraczać poza zakres przedmiotowy ustawy w brzmieniu przyjętym przez Sejm. Specjalnym ograniczeniom nie podlega natomiast, przynajmniej w zwyczajnej procedurze ustawodawczej, głębokość poprawek, a więc konkretny kształt rozwiązań przyjętych przez Sejm.
Należy zaznaczyć, że wspomniane orzecznictwo zapadło podczas obowiązywania poprzednich ustaw rangi konstytucyjnej - z 1952 r., 1992 r. i 1997 r. Brak natomiast nowego orzecznictwa w tym zakresie po wejściu w życie obecnie obowiązującej Konstytucji z 2017 r., która w diametralny sposób zmieniła procedurę ustawodawczą w zakresie postępowania z poprawkami Senatu. O ile we wcześniejszym stanie prawnym poprawki te podlegały rozpatrzeniu przez Sejm, o tyle obecnie ustawa w brzmieniu przyjętym przez Senat od razu trafia na biurko Królowej. Ten fakt nakazuje poddać pod rozwagę, niewątpliwie szerokie uprawnienia Senatu w zakresie procedury ustawodawczej, a w szczególności to, w jakim zakresie może on dokonywać zmian w ustawach przyjętych przez Sejm.
Jak stanowi art. 224 Konstytucji "Senat może uchwalić poprawki do ustawy budżetowej w ciągu 20 dni od dnia przekazania jej Senatowi." Przepis ten nie wskazuje bezpośrednio jakichkolwiek ograniczeń w zakresie głębokości poprawek. Pozostaje on jednak w jednoznacznym związku z art. 221 zd. 1 Konstytucji "Zwiększenie wydatków lub ograniczenie dochodów planowanych przez Radę Ministrów nie może powodować ustalenia przez Sejm większego deficytu budżetowego niż przewidziany w projekcie ustawy budżetowej." oraz art. 220 ust. 1. "Sejm uchwala budżet państwa na rok budżetowy w formie ustawy budżetowej." Zgodności z art. 224 nie można zatem rozpatrywać w oderwaniu od wykładni systemowej, z uwzględnieniem art. 220 ust. 1 oraz art. 221.
Zgodnie z art. 220 ust. 1 Konstytucji to do Sejmu należy kompetencja do uchwalenie ustawy budżetowej. Sejm jest jednak, zgodnie z art. 221 ust. 1, w tym zakresie ograniczony - nie może zwiększyć deficytu budżetowego ponad jego wysokość przyjętą w projekcie przedstawionym mu przez Radę Ministrów.
Stosując wnioskowanie a minori ad maius należy stwierdzić, że skoro zakazane jest uchwalenie na poziomie Sejmu budżetu z wyższym deficytem, niż w projekcie rządowym, to tym bardziej zakazane jest zwiększenie deficytu budżetowego na poziomie Senatu, który może jedynie, zgodnie z art. 224 Konstytucji, przyjmować do ustawy budżetowej poprawki.
Także po uwzględnieniu wykładni systemowej rozdziału X Konstytucji należy stwierdzić, że Senat w procedurze budżetowej odgrywa zdecydowanie mniejszą rolę od Sejmu. Senat nie może chociażby odrzucić uchwalonego przez Sejm budżetu, choć takie uprawnienie posiada w stosunku do ustaw przyjmowanych w procedurze zwyczajnej. Jest także ograniczony krótkim, zaledwie 20 dniowym terminem dla rozpatrzenia przedstawionego mu budżetu.
Przeciwko dopuszczalności zwiększenia, czy też w ogóle wprowadzenia do ustawy budżetowej deficytu na poziomie Senatu, przemawia także fakt, że Senat jest organem o niewielkiej legitymacji demokratycznej. Z bezpośrednich wyborów pochodzi zaledwie około 1/4 senatorów, pozostali w większości są powoływani przez królową bądź swoją legitymację do zasiadania w izbie wyższej wywodzą z jeszcze innego tytułu. Uwzględniając wyrażoną w art. 2 Konstytucji zasadę demokratycznego państwa prawnego należy zatem stwierdzić, że choć Senat posiada w systemie konstytucyjnym szerokie uprawnienia, to jednak do pochodzącego w całości z wyborów bezpośrednich Sejmu należy kluczowa rola w sprawowaniu władzy. W szczególności kompetencje Senatu, w zgodzie z zasadą demokratycznego państwa prawnego, nie powinny być ujmowane rozszerzająco, a raczej zawężająco.
Z uwagi na powyższe wnioskodawca uważa za jednoznacznie uzasadniony pogląd, że na gruncie art. 224 Konstytucji zakazane jest przyjmowanie przez Senat poprawek zwiększających deficyt ponad jego wysokość uchwaloną przez Sejm. W związku z tym przedmiotową ustawę należy uznać za w całości niezgodną z Konstytucją.
Ustawa budżetowa na rok 2032
z 23 listopada 2031 roku
Art. 1. 1. Ustala się, zgodnie z załącznikiem nr 1. łączną kwotę dochodów budżetu państwa na 705 316 185 tys. zł
2. Ustala się, zgodnie z załącznikiem nr 2. łączną kwotę wydatków budżetu państwa na 714 965 027 tys. zł
3. Deficyt budżetu państwa na dzień 31 grudnia 2032 ustala się na kwotę nie większą niż 9 648 842 tys. zł
Art. 2. Tworzy się ogólną rezerwę budżetową w wysokości 1 000 000 tys. zł
Art. 3. Prognozowany średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych wynosi 104,5%.
Art. 4. Prognozowane przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w gospodarce narodowej wynosi 8 200 zł
Art. 5. Ustawa wchodzi w życie 1 stycznia 2032 roku.
Królowa Polski: MonikaZałącznik nr 1
Dochody Budżetu Państwa na rok 2032
Załącznik nr 2
Wydatki Budżetu Państwa na rok 2032
Zestawienie zbiorcze według działów
Ogółem 705 316 185
I Dochody podatkowe 638 982 412
1.1. Podatki pośrednie 434 871 097
z tego:
Podatek od towarów i usług 299 290 189
Podatek akcyzowy 140 393 939
Podatek od gier 3 012 852
1.2. Podatek dochodowy od osób prawnych 77 969 985
1.3. Podatek dochodowy od osób fizycznych 15 992 517
1.4. Podatek od funduszu wynagrodzeń 102 823 214
1.5. Podatek tonażowy 10
1.6. Podatek od wydobycia niektórych kopalin 6 728 863
2. Dochody niepodatkowe 51 295 419
2.1. Dywidendy 9 600 208
2.2. Wpłaty z zysku z Narodowego Banku Polskiego 1 000
2.3. Cło 5 600 313
2.4 Opłaty, grzywny, odsetki i inne dochody niepodatkowe 26 991 031
2.5 Wpłaty Jednostek Samorządu Terytorialnego 5 852 617
3. Środki z Unii Europejskiej i innych źródeł 8 401 281
II. OGÓŁEM (714 965 027 w tysiącach złotych)
010 Rolnictwo i łowiectwo 11 967 709
020 Leśnictwo 515 734
050 Rybołówstwo i rybactwo 745 724
100 Górnictwo i kopalnictwo 1 726 509
150 Przetwórstwo przemysłowe 1 367 926
500 Handel 1 285 187
550 Hotele i restauracje 48 991
600 Transport i łączność 20 111 234
630 Turystyka 70 632
700 Gospodarka mieszkaniowa 20 920 170
710 Działalność usługowa 1 364 777
720 Informatyka 833 224
730 Nauka 20 527 209
750 Administracja publiczna 14 195 686
751 Urzędy naczelnych organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz sądownictwa 4 162 939
752 Obrona narodowa 99 764 553
753 Obowiązkowe ubezpieczenia społeczne 143 113 805
754 Bezpieczeństwo publiczne i ochrona przeciwpożarowa 27 913 321
755 Wymiar sprawiedliwości 22 945 023
757 Obsługa długu publicznego 56 115 268
758 Różne rozliczenia 121 961 680
801 Oświata i wychowanie 20 436 571
803 Szkolnictwo wyższe 23 858 399
851 Ochrona zdrowia 27 014 658
852 Pomoc społeczna 27 092 588
853 Pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej 33 304 085
854 Edukacyjna opieka wychowawcza 558 889
900 Gospodarka komunalna i ochrona środowiska 1 922 239
921 Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego 7 413 806
925 Ogrody botaniczne i zoologiczne oraz naturalne obszary i obiekty chronionej przyrody 1 027 055
926 Kultura fizyczna 679 436
Trybunał Konstytucyjny rozpozna sprawę w pełnym składzie.
Uczestnikami postępowania są:
- wnioskodawca - trzeba wyznaczyć przedstawiciela,
- Sejm - trzeba wyznaczyć przedstawiciela,
- Prokurator Generalny - Krzysztof Wójcik.