Sprawa Kp 1/35

[Administrator]

Podmiot inicjujący postępowanie: Królowa Monika
Data: 26 czerwca 2035 roku. godz.: 9.00

Trybunał Konstytucyjny rozpoznaje wniosek królowej Moniki o stwierdzenie niezgodności z Konstytucją ustawy z dnia 30 listopada 2034 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług
Na podstawie art. 120 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej Królowa wniosła o zbadanie zgodności z Konstytucją w. w. ustawy. Ustawie tej zarzuca niezgodność z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Królowa zwróciła uwagę, że ustawa została jej przekazana do podpisania już po 1 stycznia 2035 roku, na który to dzień ustawa przewidywała swoje wejście w życie. Tym samym ogłoszenie ustawy nastąpiłoby już po jej wejściu w życie, łamiąc wynikającą z zasady demokratycznego państwa prawnego zasadę odpowiedniego vacatio legis, jak również zasadę nie działania prawa wstecz. Choć zasady te nie mają bezwzględnego charakteru, z orzecznictwa TK wynika konieczność przykładania szczególnej wagi do zapewnienia odpowiedniego vacatio legis w przepisach prawa podatkowego, jakimi niewątpliwie są przepisy nowelizujące ustawę o podatku od towarów i usług.
Co prawda zaskarżone przepisy należy uznać za generalnie korzystne dla podatników, jako przedłużające obowiązywanie niższych stawek podatku, uchwalona ustawa nie przewidziała jednak, jak miałoby zafunkcjonować jej stosowanie z mocą wsteczną. Podatkiem VAT objęte są odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju; eksport towarów; import towarów na terytorium kraju; wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów za wynagrodzeniem na terytorium kraju i wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów. Tego rodzaju czynności mają powszechny charakter, od 1 stycznia 2035 roku miały miejsce setki tysięcy, jeśli nie miliony takich zdarzeń. Zaskarżona ustawa nie przewidziała procedury zwrotu nienależnie pobranego podatku wskutek zmiany stawek z mocą wsteczną.
Należy pamiętać, że podatek VAT ma z założenia charakter neutralny, zmiana stawek podatku z mocą wsteczną doprowadziłaby zatem do chaosu nie tylko wśród końcowych konsumentów, którzy mogliby domagać się zwrotu nadwyżki podatków, ale przede wszystkim wśród przedsiębiorców. W związku z problemami w ustaleniu podstawy dla rozliczeń podatku naliczonego i należnego chaos objąłby organy skarbowe. Należy stwierdzić, że sytuacja mogłaby doprowadzić także do zaistnienia oszustw podatkowych, w tym powstania karuzel vatowskich na nieznaną dotąd skalę.

Ustawa
z dnia 30 listopada 2034 r.
o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług

Art. 1. W ustawie z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług użyte w art. 146db. wyrazy "31 grudnia 2034 r." zastępuje się wyrazami "31 grudnia 2035 r.".

Art. 2. 1. Do dnia 31 grudnia 2035 r. sprzedawca dokonujący sprzedaży:
1) towarów wykorzystywanych do produkcji rolnej – zamieszcza przy kasie rejestrującej w lokalu przedsiębiorstwa, w którym dokonywana jest sprzedaż tych towarów, czytelną informację, że od dnia 1 stycznia 2035 r. do dnia 31 grudnia 2035 r. sprzedaż nawozów, środków ochrony roślin, ziemi ogrodniczej, środków poprawiających właściwości gleby, stymulatorów wzrostu oraz podłoży do upraw, z wyłączeniem podłoży mineralnych, jest objęta stawką podatku od towarów i usług obniżoną do wysokości 5%;
2) gazu ziemnego, energii elektrycznej i energii cieplnej – przekazuje nabywcy tych towarów informacje o obniżonych stawkach podatku od towarów i usług dotyczących tych towarów:
a) przez każdorazowe dołączenie tej informacji do faktury lub innego dokumentu, z którego wynika zapłata należności za te towary, albo
b) oddzielnie, w przypadku gdy faktura lub inny dokument, z którego wynika zapłata należności za te towary, zostaną wysłane później niż w terminie 2 miesięcy od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy.
2. Minister właściwy do spraw finansów publicznych udostępnia w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie podmiotowej obsługującego go urzędu, wzory informacji, o których mowa w ust. 1.

Art. 3. Ustawa wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2035 roku.

Trybunał rozpozna sprawę w pełnym składzie.
Zgodnie z art. 27 ustawy o TK uczestnikami postępowania są:
- wnioskodawca (przedstawiciel królowej),
- Sejm (przedstawiciel: najlepiej ktoś z Prawicy),
- Prokurator Generalny - Katarzyna Kwiatkowska.

Na podstawie art. 33 ustawy o TK Trybunał pouczył uczestników postępowania o prawie do składania pisemnych wyjaśnień.

[Administrator]

Przewodniczący, prezes TK Artur Ławniczak otwiera rozprawę i przedstawia jej przedmiot, a także przedstawicieli uczestników postępowania.

Przewodniczący poinformował, że wpłynęło pismo Prokuratora Generalnego, w którym poparł on wniosek królowej Moniki i wniósł o stwierdzenie niezgodności zaskarżonej ustawy z art. 2 Konstytucji RP.

Przewodniczący
Przystępujemy do wysłuchania uczestników postępowania. Udzielam głosu przedstawicielowi wnioskodawcy - Jej Królewskiej Mości Królowej Moniki. Bardzo proszę.

[Michał Ajna]

Podskarbi Wielki Koronny Amelia Badeni

Wysoki Trybunale,

Jej Królewska Mość uznała, że wejście w życie zaskarżonych przepisów w określonym kształcie i w określonym terminie prowadziłoby do w najlepszym razie zaistnienia stanu retroaktywności prawa, a w najgorszym do chaosu w obrocie prawnym i gospodarczym o skali trudnej do przewidzenia. Wskutek opieszałości ustawodawcy zaskarżone przepisy zostały uchwalone w terminie późniejszym niż przewidziany termin ich wejścia w życie. Wobec braku uchwalenia odpowiednich przepisów intertemporalnych do czego nie doszło, nie wiadomo byłoby, jakie stawki podatku VAT miałyby obowiązywać i czy różnica wynikająca z wysokości stawek dotychczasowych i wprowadzonych ustawą miałaby być i w jakim ewentualnie trybie zwrócona podatnikom. Sankcja królewska dla tej ustawy oznaczałaby złamanie zasady lex retro non agit, podważała zaufanie do systemu prawa i stabilności obrotu gospodarczego oraz potencjalnie tworzyła po stronie podatników roszczenia bez ustalenia trybu ich zaspokojenia. W opinii Jej Królewskiej Mości zbieg tych czynników i okoliczności stanowiłby naruszenie kilku fundamentalnych zasad prawa m.in. konstytucyjnej zasady demokratycznego państwa prawnego i zasady nieretroaktywności prawa, i powodowałby, że prawdopodobnie wejście zaskarżonych przepisów w życiu stałoby w sprzeczności z art. 2 ustawy zasadniczej.

[Administrator]

Ławniczak
Dziękuję. Proszę o zabranie głosu przedstawiciela Sejmu.
OG: Najlepiej ktoś z Prawicy.

[Marta Fornero-Piotrowska]

Posłanka Aleksandra Walkiewicz:

Wysoki Trybunale,

Sejm przychyla się do argumentacji przedstawionej przez przedstawicielkę Kancelarii Królewskiej.

[Administrator]

Po zakończeniu wystąpień uczestników postępowania, TK udał się na naradę, po której ogłoszono wyrok:

Sygnatura akt Kp 1/35

Wyrok
w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej

Warszawa, 15 października 2035 roku

Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Artur Ławniczak - przewodniczący
Monika Bogucka-Felczak - sprawozdawca
Nina Półtorak
Anna Młynarska-Sobaczewska
Monika Jagielska
Aleksander Stępkowski
Beata Górska
Jolanta Jabłońska-Bonca
Piotr Rączka
Piotr Kładoczny
Anna Zalcewicz
Maciej Taborowski
Maciej Szpunar
Zbigniew Gromek
Monika Florczak-Wątor
po rozpoznaniu z udziałem przedstawicieli wnioskodawcy i Sejmu RP
na rozprawie w dniach 26 czerwca 2035 roku oraz 15 października 2035 roku
wniosku Królowej Polski o stwierdzenie niezgodności ustawy z dnia 30 listopada 2034 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 16 sierpnia 2017 r.

o r z e k a:

ustawa z dnia 30 listopada 2034 roku o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług jest niezgodna z art. 2 Konstytucji RP.

Orzeczenie zapadło jednogłośnie.



Uzasadnienie:

W dniu 30 listopada 2034 roku Sejm Rzeczypospolitej Polskiej uchwalił ustawę o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług. Nowelizacja przewidywała obowiązywanie obniżonych stawek podatku VAT na część towarów i usług na okres od 1 stycznia 2035 roku do 31 grudnia 2035 roku. Termin wejścia w życie ustawy przewidziano na dzień 1 stycznia 2035 roku.

Uchwalona ustawa została przesłana do Senatu z opóźnieniem, wskutek czego 30-dniowy termin na jej rozpatrzenie określony art. 119 ust. 2 Konstytucji uległ przedłużeniu. W rezultacie, pomimo braku zgłoszenia poprawek, Senat przyjął ustawę dopiero 20 stycznia 2035 roku i trafiła do podpisu Królowej Polski po przewidzianym na dzień 1 stycznia 2035 roku terminie wejścia w życie.

Królowa Polski w trybie art. 120 ust. 3 Konstytucji RP wniosła o stwierdzenie niezgodności ustawy z dnia 30 listopada 2034 roku z art. 2 Konstytucji RP. W uzasadnieniu Królowa wskazała, iż podpisanie ustawy po przewidzianym terminie jej wejścia w życie łamie wynikającą z art. 2 Konstytucji zasadę lex retro non agit, która zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego musi być rozumiana w sposób szczególnie ścisły w przypadku przepisów prawa podatkowego.
Podczas rozprawy stanowisko Królowej Polski poparła przedstawicielka Sejmu.

Trybunał zważył, co następuje.

Wniosek Królowej Polski zasługiwał na uwzględnienie jako oczywiście zasadny.

Zgodnie z art. 2 Konstytucji RP Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej. Wynikająca z tego przepisu zasada demokratycznego państwa prawnego została wkomponowana do przepisów konstytucyjnych na mocy tzw. noweli grudniowej (ustawa z dnia 29 grudnia 1989 r. o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej). Od tego czasu na bazie tego przepisu ukształtowało się obszerne orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Wobec niewielkiej liczby przepisów gwarancyjnych w latach 1990-1997 początkowo stanowiła ona metazasadę konstytucyjną, z której wyprowadzono szereg innych zasad konstytucyjnych rzutujących przede wszystkim na rozumienie praw przysługujących obywatelom, jakie powinny być zapewnione w demokratycznym państwie. Pomimo obowiązywania od 1997 roku szerokiej gamy przepisów gwarancyjnych, art. 2 nie stracił aktualności jako przepis wskazujący podstawy ustroju RP. Pozostał także jednym z najistotniejszych przepisów będących źródłem norm regulujących jakość stanowionego prawa.

Jedną z zasad konstytucyjnych wypływających z zasady demokratycznego państwa prawnego jest zasada zaufania obywateli do państwa. Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie wskazywał w dotychczasowym orzecznictwie, że zasada ta „wyraża się w takim stanowieniu i stosowaniu prawa, by nie stawało się ono swoistą pułapką dla obywatela i aby mógł on układać swoje sprawy w zaufaniu, iż nie naraża się na prawne skutki, których nie mógł przewidzieć w momencie podejmowania decyzji i działań oraz w przekonaniu, iż jego działania podejmowane zgodnie z obowiązującym prawem będą także w przyszłości uznawane przez porządek prawny. Przyjmowane przez ustawodawcę nowe unormowania nie mogą zaskakiwać ich adresatów, którzy powinni mieć czas na dostosowanie się do zmienionych regulacji i spokojne podjęcie decyzji co do dalszego postępowania” (TK – K 27/00). Elementem zasady państwa prawnego jest zatem pewność prawa, czyli taki zespół cech przysługujących prawu, które „zapewniają jednostce bezpieczeństwo prawne; umożliwiają jej decydowanie o swoim postępowaniu w oparciu o pełną znajomość przesłanek działania organów państwowych oraz konsekwencji prawnych, jakie jej działania mogą pociągnąć za sobą. Jednostka winna mieć możliwość określenia zarówno konsekwencji poszczególnych zachowań i zdarzeń na gruncie obowiązującego w danym momencie stanu prawnego, jak też oczekiwać, że prawodawca nie zmieni ich w sposób arbitralny. Bezpieczeństwo prawne jednostki związane z pewnością prawa umożliwia więc przewidywalność działań organów państwa a także prognozowanie działań własnych” (TK – P 3/00).

Swoje źródło w art. 2 znajduje także zasada lex retro non agit. Przewiduje ona, że prawo nie powinno być stosowane wstecznie, a zatem do zdarzeń, które miały miejsce przed jego wejściem w życie (zob. TK – Kp 2/08). Zakaz wstecznego działania prawa dotyczy wyłącznie przepisów pogarszających sytuację jednostki. Jeśli przepisy sytuację tę poprawiają, nie ma przeszkód w zakresie ich wstecznego stosowania. Zakaz wstecznego działania prawa najbardziej kategorycznie jest rozumiany w prawie karnym i podatkowym. Z orzecznictwa Trybunału „wynika podporządkowanie legislacji podatkowej wymaganiom wynikającym z proceduralnych aspektów zasady demokratycznego państwa prawnego, wyrażających się w ogólnej zasadzie zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa oraz bezpieczeństwa prawnego” (zob. np. wyrok TK z 15 lipca 2013 r., K 7/12, pkt 8.2).

Jak zatem stwierdził wielokrotnie Trybunał, Konstytucja nie zakazuje ustawodawcy zmiany prawa, nawet w sposób niekorzystny dla obywateli, lecz nakazuje poszanowanie ich zaufania do prawa już obowiązującego. W konsekwencji ustawodawca powinien uwzględnić sytuację osób, których zaufanie do państwa i prawa wymaga zapewnienia ochrony w drodze stosownych rozwiązań przyjętych w przepisach przejściowych, a także powinien każdorazowo ustanawiać odpowiednią vacatio legis, umożliwiając obywatelom dostosowanie się do nowej regulacji prawnej (zob. TK – K 13/97). Odpowiedniość okresu spoczywania ustawy zależy od wielu okoliczności, w tym treści danej regulacji prawnej, dziedziny prawa, której ona dotyczy (w prawie podatkowym czy wyborczym okres ten powinien być wydłużony), czy w końcu kręgu adresatów, do których regulacja ta się odnosi.

Odnosząc powyższe rozważania do zaskarżonej ustawy należy stwierdzić, że bez wątpienia narusza ona art. 2 Konstytucji RP. Choć zasadniczo ustawa zawiera rozwiązania korzystne dla obywateli, jakimi jest stosowanie niższych stawek podatku VAT w 2035 roku, nie oznacza to, że zmiany takie mogą wejść w życie bez zachowania odpowiedniego vacatio legis, czy nawet, jak miało to miejsce w przypadku przedmiotowej ustawy, wejść w życie z mocą wsteczną. Wnioskodawca słusznie zwrócił uwagę na charakter podatku od towarów i usług, który w założeniu ma charakter neutralny dla przedsiębiorców. Tzw. vatowcy są uprawnieni do zwrotu nadwyżki podatku naliczonego nad podatkiem należnym. Problem z ustaleniem obowiązującej stawki podatku czy ewentualna konieczność zwrotu nienależnie pobranego podatku konsumentom przez płatników, nie służyłoby zdecydowanie realizacji zasady zaufania obywateli do państwa. Jakkolwiek w ocenie Trybunału art. 2 Konstytucji nie stoi na przeszkodzie obniżenia stawki podatku VAT w trakcie roku podatkowego, w tym nawet w wyjątkowej sytuacji z mocą wsteczną, ustawodawca zobowiązany jest w takiej sytuacji do uchwalenia przepisów szczególnych, które zawierałyby co najmniej regulacje dotyczące zwrotu różnic w cenach wynikających ze zmiany stawki podatku. Takich regulacji w ustawie z 30 listopada 2034 roku zabrakło, co w przypadku jej wejścia w życie skutkowałoby w ocenie Trybunału zaistnieniem stanu chaosu i znacznie utrudniłoby możliwości działania przedsiębiorcom będącym płatnikami VAT.

Z uwagi na powyższe Trybunał orzekł jak w sentencji wyroku.

(podpisy sędziów)